Stimuleringsbijdragen voor innovatief hergebruik heideschapenwol

Heideschapenkuddes spelen een belangrijke rol als natuurgrazers van vele heidevelden en natuurgebieden in Nederland om de nadelige effecten van de stikstofproblematiek tegen te gaan. De 25 schaapskuddes die het Dinamo Fonds jaarlijks ondersteunt met een bijdrage voor het welzijn, begrazen zo’n 21.000 ha aan natuurgebieden (Natura 2000 en Nationale Landschappen) in de provincies Fryslân, Drenthe, Overijssel, Gelderland, Noord-Brabant en Limburg. Met de bijzondere heideschapen blijft de oorspronkelijke vegetatie en biodiversiteit in deze gebieden behouden en is de instandhouding van deze bijzondere cultuurlandschappen verzekerd.  

De heideschapenkuddes waren ooit het voorbeeld van een coöperatieflandbouwsysteem waarbij het cultuurlandschap, dieren, natuur en mensen onderling in een goede verbinding stonden. De producten van de heideschapen en de natuur droegen van oudsher bij aan de lokale (circulaire) economie. De producten (mest, wol, vlees, bezems etc.) vonden lokaal direct hun toepassing en de opbrengsten droegen bij aan de bestaansinkomsten. Echter door de vergaande globalisering van de economie is deze duurzame lokale en circulaire economie verdwenen. Met als gevolg dat de producten van schapen hun economische waarde hebben verloren. Zo krijgen herders en schaapskuddestichtingen geen inkomsten uit de jaarlijkse wolopbrengst waarmee het scheren van de schapen en verliespost is terwijl vroeger het een belangrijke inkomstenbron vormde bij schaapskuddes. .

Het Dinamo Fonds heeft als vermogensfonds de statutaire doelstelling om een bijdrage te leveren aan dieren, natuur & landschap en monumenten. Het ondersteunen van innovatieve projecten van instellingen en particulieren die het machinaal hergebruiken van schapenwol als doel hebben sluit hier ook op aan. Op deze manier willen wij actief bijdragen om de economische waarde en de toepassing van heideschapenwol te vergoten zodat voor herders en schaapskudde-stichtingen er op termijn meer inkomsten voor het beheer van de schaapskuddes met bijzondere heideschapen.

Het Dinamo Fonds heeft in de afgelopen tijd vier initiatieven met een stimuleringsbijdrage gesteund om het hergebruik van wol van de zeldzame heideschapen te stimuleren:

Het Hollands Wol Collectief : € 25.000 voor onderzoek naar kwaliteit heidewol en gebruik

Janne de Hoop en Mirthe Snoek zijn de oprichters van het Hollands Wol Collectief (HWC) dat zich als doel heeft gesteld om van schapenwol weer een waardevol materiaal te maken. “Dat doen we door geschoren wol in te kopen en te verwerken tot halffabricaat, zoals vilt, waarna de wol in samenwerking met partners in een verscheidenheid aan eindproducten wordt verwerkt” aldus Janne de Hoop.

Heidewol onder de loep

Met het onderzoek wordt de geschoren wol van de zes verschillende heideschapenrassen (het Drentse heideschaap,, het Schoonebeeker heideschaap, het Veluws heideschaap, het Kempisch heideschaap, het Mergellandschaap en het Groot heideschaap) onderzocht zodat de eigenschappen en de kwaliteit van de wol kan worden vastgesteld. Aan het onderzoek werken ook een aantal door het fonds gesteunde schaapskudde-stichtingen mee. De (meest) geschikte wol wordt geselecteerd om te testen voor verwerking tot vilt en garen voor truien. Mirthe Snoek licht toe “De eerste testen met Kempische heideschapen laten zien dat er een grote verscheidenheid aan kwaliteit in een kudde terug te vinden is en dat er zelfs hoge kwaliteit zachte vezels aanwezig zijn, die zeer geschikt zijn als garen voor het maken van jassen en truien.” En met de resultaten kunnen ze nagaan welke hoogwaardige producten er van de beschikbare Nederlandse heidewol gemaakt kunnen worden, die rendabel zijn. Het Hollands Wol Collectief wil in de komende 10 jaar een volledig circulaire wolketen opzetten als voorbeeld voor de duurzame circulaire economie waarbij de wol die momenteel gezien wordt als restmateriaal, weer een waardevolle bestemming krijgt.

Schapenscheerder Dirk Jan van Dalfsen/Wolterra: € 15.000 voor productieproces wolkorrels uit heideschapenwol

Schapenscheerder en paraveterinair Dirk Jan van Dalfsen uit Ermelo, verwerkt de overgebleven tweede keus (viezere wol met mest en stro) heideschapenwol machinaal tot samengeperste wolkorrels of wolpellets. Het Dinamo Fonds financiert met de stimuleringsbijdrage voor de nodige faciliteiten voor zijn nieuwe productieruimte om meer wol te gaan verwerken. En kan hij verder onderzoek uitvoeren met studenten van de Universiteit Wageningen naar de bijzondere water absorberende kwaliteit van de wolkorrels bij jonge bomenaanplant. De korrels zorgen ervoor dat extra water geven gedurende droge periodes overbodig is en verrijken tevens de bodem met organisch materiaal en langzaam werkende meststof.

“Uit de eerste cijfers blijkt dat 80 procent van de jonge bomen is aangeslagen, zonder deze extra water te geven gedurende deze zeer droge zomer” aldus Dirk Jan van Dalfsen, “met het vervolgonderzoek kunnen we straks over een langere periode ook de effecten per boomsoort nagaan.” De wolkorrels zijn al ontdekt door moestuinhouders welke zeer enthousiast zijn over de toepassing ervan omdat ze tijdens droogte niet meer hun groentegewassen hoeven te besproeien. En de korrels bemesten de grond plus ze verbeteren ook nog de bodem wanneer de wormen ze afbreken tot humus.

Wolkorrels als hydrologische meststof

Het fabriceren van wolkorrels als organische meststof en waterregulator voor bomen en planten kan bijdragen om het overschot aan ongebruikte schapenwol te verminderen. Deelnemer van het eerste uur is de schaapskudde Schapendrift, Stichting Schapendrift (Ermelo): zij verkopen in hun bezoekerscentrum de wolkorrels. En men ontvangt van de verkoop ook een percentage die ze voor de exploitatie van de schaapskudde inzetten. De wolkorrels kunnen daarnaast ook online worden gekocht via de onlangs gerealiseerde Webshop op de site van Dirk Jan van Dalfsen.

Het streven is dat op termijn meer schaapskuddes gaan deelnemen om wolkorrels te verkopen en hieruit inkomsten verkrijgen. Van Dalfsen is momenteel met een aantal partijen in gesprek die ook met wolkorrels aan het experimenteren zijn. Men bekijkt hoe de krachten meer gebundeld kunnen worden om tot een kostendekkend productieproces te komen.

Schaapherder Daniel Versteegh/ Herders Bed: € 10.000 euro voor productie van ecologische wollen dekbedden

Schaapherder Daniel Versteegh uit Doorn met zijn start-up Herders Bed verwerkt op machinale wijze ecologische heideschapenwol tot dekbedden. Met de stimuleringsbijdrage van het Dinamo Fonds kan hij de nodige faciliteiten voor de productie en de verkoop vergroten om zo meer heidewol van schaapskuddes te gaan verwerken. Om meer herders bij de productie van wollen dekbedden te kunnen betrekken ontwikkelde Daniel een machinale productiewijze. Dit stelt hem nu in staat om ook schapenwol van zes andere zelfstandige herders en hun kuddes te verwerken naast zijn eigen kudde.

Duurzaam product van zes herders en hun natuurgrazende heideschapenkuddes

Voor deelname aan Herders Bed geldt als voorwaarde dat er enkel met herders van traditionele gescheperde (gehoede) schaapskuddes wordt samengewerkt die werkzaam zijn in duurzaam natuurbeheer en geen chemicaliën en antibiotica toepassen.

Partners van Herders Bed zijn de Utrechtse schaapskuddes Grebbeveldschapen&zo en Treeker Wissel, de Overijsselse schaapskuddes Hof van Twente en Scheperij Salland en de Gelderse Schaapskudde de Belhamel bij Herders Bed betrokken. De zes schaapskuddes uit drie provincies ontvangen een eerlijke prijs voor hun duurzame ecologische wol en Herders Bed laat ze delen in de verkoopopbrengst. Een aantal herders verkoopt de dekbedden ook via hun eigen website naast die van Herders Bed. Het streven is om eind 2023 met de productie van wollen kussens te starten zodat er op termijn nog meer herders met ecologische schapenwol deelnemen aan Herders Bed. 

“Hopelijk kunnen we met Herders Bed onze traditionele herders in dit land een steuntje in de rug geven. Het zou jammer zijn als dit oeroude ambacht zou verdwijnen doordat we financieel niet het hoofd boven water kunnen houden”, aldus Daniel Versteegh.

Ontwerper Christien Meindertsma: € 25.000 voor bouw wolschuim-machine

Ontwerper Christien Meindertsma past al jaren schapenwol toe in haar ontwerpen. Met de stimuleringsbijdrage heeft zij de ontwikkeling en bouw kunnen financieren van een eerste wolschuim-machine. De ontwikkelde machine kan wolschuim (Flocks) produceren uit kwaliteitswol van Kempische heideschapen. Hiermee ontstaan er nieuwe opties voor een grootschalige machinale verwerking van goede wol van natuur beherende heideschaapskuddes in Nederland. Het wolschuim kan worden toegepast als vulling in meubels en kan zo een goed alternatief vormen om het nu veel gebruikte kunstmatige schuimrubber te gaan vervangen. Het uiteindelijke doel is om met de machine een breed toepasbaar nieuw materiaal te gaan produceren dat alleen uit wol bestaat en dat herders op termijn de kans krijgen op meer inkomsten voor het beheer van de schaapskuddes met bijzondere heideschapen.

Nieuwe vormentaal voor wol

De machine biedt veel nieuwe kansen voor het gebruik en het breed toepassen van wol en kan een nieuwe vormentaal gaan opleveren. “Wolschuim is een nieuw driedimensionaal wolvilt dat machinaal en zonder water te gebruiken te produceren is, zo’n materiaal bestond nog niet”, aldus ontwerper Christien Meindertsma.

De beoogde toepassingsgebieden van het materiaal zijn breed omdat het materiaal in verschillende vormen en in verschillende dichtheden verwerkt kan worden zoals; isolatiemateriaal, akoestische verbetering, vervanger van schuimrubber in meubels, speelgoed en beschermend verpakkingsmateriaal. Meubelfabriek Gelderland uit Culemborg werkt al actief mee aangezien zij ook zoekende zijn naar een natuurlijk alternatief voor schuimrubber in de meubels. “Het nieuwe materiaal Flocks dat we willen produceren bestaat alleen uit wol en binnen dit project willen we werken met de wol van schapen die onderdeel uitmaken van natuurbeheer”, aldus Meindertsma.

Het Dinamo Fonds stelt jaarlijks met € 50.000 beschikbaar voor stimuleringsbijdragen voor innovatieve projecten die machinaal hergebruik van heideschapenwol als doel hebben. Voor het jaar 2023 volgt binnenkort nog één nieuw innovatief project.