Kansen voor biodiversiteitsherstel, circulaire economie & creatief vakmanschap.

De heideschaapskuddes waren ooit het voorbeeld van een coöperatieflandbouwsysteem: de producten (mest, wol, vlees, bezems etc.) vonden lokaal direct hun toepassing en de opbrengsten droegen bij aan de bestaansinkomsten. Echter door de nieuwe landbouwtechnieken en de vergaande globalisering van de economie is deze lokale circulaire economie verdwenen met als gevolg dat lokale schapenwol haar economische waarde heeft verloren. En de status van afvalproduct heeft gekregen.

Zo krijgen herders en schaapskuddestichtingen bijna geen inkomsten uit de jaarlijkse wol opbrengst waarmee het scheren van de schapen een verliespost is terwijl het vroeger een belangrijke inkomstenbron vormde. Wol is tegenwoordig een afvalproduct.

Als tegemoetkoming in de stijgende kosten steunt het Dinamo Fonds jaarlijks 22 heideschaapkuddes met een bijdrage in de kosten voor het welzijn van de heideschapen. Zij begrazen zo’n 21.000 ha. aan heidegebieden in de provincies Fryslân, Drenthe, Overijssel, Gelderland, Noord-Brabant en Limburg. Dankzij de inzet van deze bijzondere heideschapenkuddes is de instandhouding van onze heidelandschappen verzekerd.

Het Dinamo Fonds ondersteunt initiatieven om het hergebruik van wol van heideschapen te stimuleren & cultureel erfgoed te behouden.

Al sinds de middeleeuwen zijn herders en hun schaapskuddes een essentieel onderdeel van het Nederlandse cultuurlandschap en het beheer ervan. En ze leverden ook waardevolle producten zoals wol, mest, melk en vlees. Wol is tegenwoordig nog steeds een belangrijke toegepaste grondstof voor verschillende industrieën, toch wordt er jaarlijks tussen de 1 en 1,5 miljoen kilo schapenwol in Nederland weggegooid en vernietigd. Dit was vroeger toch anders. 

1. onderzoek naar de dekenweverij

Het Weverijmuseum is gevestigd in een voormalige wolweverij en toont de geschiedenis van de textielindustrie maar ook de werkende techniek. Met een collectie van 24 historische weefgetouwen heeft het een groot assortiment aan theedoeken en textiel designproducten.

Kunsthistorica en textielonderzoeker Mirjam Deckers doet onderzoek naar de dekenweverij in de regio Geldrop. Eva Klee en Pollyanna Moss hebben i.s.m. het Weverijmuseum al een succesvol pilot project met het weven van dekens uitgevoerd. Er wordt een uitgewerkt plan opgesteld voor het opschalen van de productie van de wollen dekens van het Kempische heideschaap. Het museum beschikt ook over de Nebiolo; een historisch industrieel wol-weefgetouw, die voor dit project wordt ingezet om de dekens op te gaan weven. De resultaten van het project zijn drie stalenboeken met reproduceerbare wollen dekenstoffen, diverse stofstalen voor de promotie van de dekens en voorbeelddekens.

2. Historische Visserstruien

Wol was eerder volop verbonden aan verschillende Nederlandse vissersplaatsen met de toepassing in de visserstrui. Vanaf het eind van de 19e eeuw werd de trui gebruikt als werkkleding voor vissers door de goede waterafstotende werking van de vettige schapenwol. Bijna elke vissersplaats had zijn eigen visserstrui variant met verschillende breipatronen en stijlen ontwikkeld, toegepast door de vissersvrouwen. Helaas raakte de visserstrui in de 20e eeuw in de vergetelheid, doordat nieuwe materialen en productiemanieren hun intrede deden. 

Dit ‘vergeten erfgoed’ krijgt dankzij o.a. het Museum ’t Fiskershuske in het Friese Moddergat een nieuwe impuls. Zij maken nieuwe historische visserstruien met behulp van enthousiaste vrijwillige thuisbreiers. En met de bijdrage van het Dinamo Fonds kan nu de wol van natuurgrazende schapen van Ameland worden gebruikt. Zo ontstaat er weer een korte wolproductie-keten en een de herwaardering van de lokale historische visserstrui. Dit project laat zien hoe het herintroduceren van oude historische wolproducten niet alleen bijdraagt aan het behoud van cultureel erfgoed, maar ook hoe historisch landschapsbeheer door schaapskuddes kansen biedt voor biodiversiteitsherstel, circulaire economie en creatief vakmanschap. 

Wil je een truien kopen? Klik hier om naar de website van museum ‘t Fiskerhuske te gaan.

Ook het Katwijks Museum heeft historische wollen visserstruien in de collectie - met de kenmerkende ingebreide kabelmotieven en ribbelranden.

In 2013 werd voor de tentoonstelling onderzoek verricht door Stella Ruhe die ook een boek over de visserstruien publiceerde.

In het museum zijn historische visserstruien te zien en sinds december 2024 zijn ze ook in de winkel te koop. De truien zijn machinaal verwerkt door de The Knitwit Stable met wol van Nederlandse schapen.

De visserstruien zijn te verkrijgen in het museum

3. Ontwikkeling en bouw wolschuim-machine

Ontwerper Christien Meindertsma past al jaren schapenwol toe in haar ontwerpen. Met de stimuleringsbijdrage heeft zij de ontwikkeling en bouw kunnen financieren van een eerste wolschuim-machine. De ontwikkelde machine kan wolschuim (Flocks) produceren uit kwaliteitswol van Kempische heideschapen. Hiermee ontstaan er nieuwe opties voor een grootschalige machinale verwerking van goede wol van natuur beherende heideschaapskuddes in Nederland. Het wolschuim kan worden toegepast als vulling in meubels en kan zo een goed alternatief vormen om het nu veel gebruikte kunstmatige schuimrubber te gaan vervangen. Het uiteindelijke doel is om met de machine een breed toepasbaar nieuw materiaal te gaan produceren dat alleen uit wol bestaat en dat herders op termijn de kans krijgen op meer inkomsten voor het beheer van de schaapskuddes met bijzondere heideschapen.

De machine biedt veel nieuwe kansen voor het gebruik en het breed toepassen van wol en kan een nieuwe vormentaal gaan opleveren. “Wolschuim is een nieuw driedimensionaal wolvilt dat machinaal en zonder water te gebruiken te produceren is, zo’n materiaal bestond nog niet”, aldus ontwerper Christien Meindertsma.

5. Productieproces wolkorrels uit heideschapenwol

In 2021 startte schapenscheerder en paraveterinair Dirk Jan van Dalfsen uit Ermelo, met het omzetten van de wol die ‘overbleef’ na het schapen-scheren in wolkorrels. Deze schapenwol korrels dienen in de natuur als voedsel voor planten, (fruit)bomen, (groente)tuinen, landbouw, sedumdaken,. Door dit op regionale schaal te doen (in Gelderland) maken ze de cirkel rond. De Wolterra wolkorrels zijn SKAL erkend als biologische land & tuinbouw meststof.

Het Dinamo Fonds financiert met de stimuleringsbijdrage voor de nodige faciliteiten voor zijn nieuwe productieruimte om meer wol te gaan verwerken. Ook kan hij verder onderzoek uitvoeren met studenten van de Universiteit Wageningen naar de bijzondere water absorberende kwaliteit van de wolkorrels bij jonge bomenaanplant. De korrels zorgen ervoor dat extra water geven gedurende droge periodes overbodig is en verrijken tevens de bodem met organisch materiaal en langzaam werkende meststof.

“Uit de eerste cijfers blijkt dat 80 procent van de jonge bomen is aangeslagen, zonder deze extra water te geven gedurende deze zeer droge zomer” aldus Dirk Jan van Dalfsen, “met het vervolgonderzoek kunnen we straks over een langere periode ook de effecten per boomsoort nagaan.” De wolkorrels zijn al ontdekt door moestuinhouders welke zeer enthousiast zijn over de toepassing ervan omdat ze tijdens droogte niet meer hun groentegewassen hoeven te besproeien. Bovendien bemesten de korrels de grond én ze verbeteren ook de bodem wanneer de wormen het afbreken tot humus. Het fabriceren van wolkorrels als organische meststof en waterregulator voor bomen en planten kan bijdragen om het overschot aan ongebruikte schapenwol te verminderen. Deelnemer van het eerste uur is de schaapskudde Schapendrift, Stichting Schapendrift (Ermelo): zij verkopen in hun bezoekerscentrum de wolkorrels. - met de verkoop ontvangen zij ook een percentage die ze voor de exploitatie van de schaapskudde inzetten. De wolkorrels kunnen daarnaast online worden gekocht via de webshop op de site van Wolterra.

6. Productie van dekbedden door herders

Om meer herders bij de productie van wollen dekbedden te kunnen betrekken ontwikkelde schaapherder Daniel een machinale productiewijze. Dit stelt hem nu in staat om ook heideschapenwol van zes andere zelfstandige herders en hun kuddes te verwerken naast zijn eigen kudde. Voor deelname aan Herders Bed geldt als voorwaarde dat er enkel met herders van traditionele gescheperde (gehoede) schaapskuddes wordt samengewerkt die werkzaam zijn in duurzaam natuurbeheer en geen chemicaliën en antibiotica toepassen.

Partners van Herders Bed zijn de Utrechtse schaapskuddes Grebbeveldschapen&zo en Treeker Wissel, de Overijsselse schaapskuddes Hof van Twente en Scheperij Salland en de Gelderse Schaapskudde de Belhamel. Zij ontvangen een eerlijke prijs voor hun duurzame ecologische wol en Herders Bed laat ze delen in de verkoopopbrengst.

7. Heidewol onder de loep

Janne de Hoop en Mirthe Snoek zijn de oprichters van het Hollands Wol Collectief (HWC) dat zich als doel heeft gesteld om van schapenwol weer een waardevol materiaal te maken. “Dat doen we door geschoren wol in te kopen en te verwerken tot halffabricaat, zoals vilt, waarna de wol in samenwerking met partners in een verscheidenheid aan eindproducten wordt verwerkt” aldus Janne de Hoop.

Met het onderzoek wordt de geschoren wol van de zes verschillende heideschapenrassen (het Drentse heideschaap, het Schoonebeeker heideschaap, het Veluws heideschaap, het Kempisch heideschaap, het Mergellandschaap en het Groot heideschaap) onderzocht zodat de eigenschappen en de kwaliteit van de wol kan worden vastgesteld. Aan het onderzoek werken ook een aantal door het fonds gesteunde schaapskudde-stichtingen mee. De (meest) geschikte wol wordt geselecteerd om te testen voor verwerking tot vilt en garen voor truien. Mirthe Snoek licht toe “De eerste testen met Kempische heideschapen laten zien dat er een grote verscheidenheid aan kwaliteit in een kudde terug te vinden is en dat er zelfs hoge kwaliteit zachte vezels aanwezig zijn, die zeer geschikt zijn als garen voor het maken van jassen en truien.” Met de resultaten kunnen ze nagaan welke hoogwaardige producten er van de beschikbare Nederlandse heidewol gemaakt kunnen worden, die rendabel zijn. Het Hollands Wol Collectief wil in de komende 10 jaar een volledig circulaire wolketen opzetten als voorbeeld voor de duurzame circulaire economie waarbij de wol die momenteel gezien wordt als restmateriaal, weer een waardevolle bestemming krijgt.