Schaapskuddes als natuurgrazers

Heideschapenkuddes zijn al eeuwenlang actief verbonden aan ons cultuurlandschap die onder leiding van herders de kenmerkende open natuur -en heidevelden begrazen. Dit oude en bijzondere gebruik is nu nog steeds een doeltreffende manier van landschapsbeheer waarbij de biodiversiteit en het cultuurlandschap behouden blijft. Omdat heideschapenkuddes alle sectoren omvatten die het Dinamo Fonds steunt; dieren, natuur & landschap en monumenten, is in 2022 een speciaal ondersteuningsprogramma gestart voor schaapskuddes met zeldzame heideschapen. In de komende drie jaar is 100.000 euro per jaar beschikbaar met bijdragen voor:

Dierenwelzijnsprojecten die het welzijn en het behoud van de zeldzame heideschapen rassen versterken

Wol(her)gebruiksprojecten die op grote schaal de heidewol verwerken tot nieuwe producten

Op deze manier willen wij actief bijdragen om schaapskudde-stichtingen een impuls geven voor creëren van een grote en steviger draagvlak.

100 Schaapskuddes in Nederland

De inventarisatie van het Dinamo Fonds naar schaapskuddes in Nederland heeft 100 actieve kuddes opgeleverd. Driekwart van de kuddes is in beheer van zelfstandige herders (ZZP’ers) en een kwart is in beheer van speciale schaapskudde-stichtingen/verenigingen. Deze beheren kuddes met historische en zeldzame heideschaaprassen en ze vormen een belangrijke levende genenpool voor de instandhouding van deze huisdierrassen. Het heideschaap is van oudsher uitermate geschikt om de ruige heidevelden te begrazen. Volgens Stichting Levende Have telt Nederland zes heideschaap rassen; het Drents heideschaap, het Schoonebeker heideschaap, het Kempische heideschaap, het Veluws Heideschaap, het Mergellandschaap en het Groot heideschaap.

In de jaren 50 en 60 van de 20ste eeuw stopten door de landbouwvernieuwingen de laatste oude zelfstandige herders en verdwenen de schaapskuddes uit de dorpen. Een aantal particulieren en gemeentes probeerden het tij te keren en namen het initiatief om de schaapskuddes en de zeldzaam geworden schapen onder te brengen in speciaal opgerichte beheerstichtingen. In de loop van de tijd hebben veel gemeentes zich door de toenemende kosten als eigenaar teruggetrokken en zijn het zelfstandige schaapskudde-beheerstichtingen geworden, waarbij de schaapskooien nog vaak in bezit zijn van gemeentes of terreinbeheerders. Door de oprichting van een twintigtal stichtingen is de begrazing van heidevelden als eeuwenoud landschapsbeheer bewaard gebleven en houden de schapen zo de biodiversiteit van de gebieden met bijzondere planten, insecten, reptielen en dieren in stand.

Schaapskuddes met zeldzame heideschapen: stikstofschade-grazers voor het behoud van de biodiversiteit en heidegebieden

Helaas zijn de heidegebieden zeer gevoelig voor de toenemende stikstofuitstoot omdat de neerdalende stikstof een voedingsbron vormt voor grassen en struiken. Hierdoor groeien de heidevelden in een snel tempo dicht en dit brengt de bijzondere flora en fauna van de gebieden in gevaar. Daarnaast maken de droge grassen en struiken de gebieden kwetsbaar voor brand. Door de inzet van de schapen kan de stikstofschade worden tegengegaan.

Exploitatie onder druk

Veel schaapskudde-stichtingen zijn in de afgelopen jaren er financieel behoorlijk op achteruit gegaan. Door het uitblijven van publieksbijeenkomsten zoals de lammetjes -en schapenscheerdagen (in verband met Covid-19), mist men extra inkomsten. En zo kunnen de stijgende kosten voor het welzijn van de schapen gedurende de lammertijd en de verplichte inentingen (o.a. Q-koorts) niet worden gecompenseerd. Daarnaast nemen de andere inkomsten af door lagere beheersvergoedingen voor het begrazen en het waardeloos worden van de ooit kostbare schapenwol. Dit maakt voor de vrijwillige bestuurders van de stichtingen, het beheer van schaapskuddes en het kunnen aantrekken van schaapsherders tot een steeds grotere opgave.

De wolf

Met de terugkeer en opkomst van de wolf in Nederland is er voor veel schaapskuddes een nieuwe uitdaging bijgekomen; er worden extra kosten gemaakt voor het beheer en de bescherming van de kuddes zoals met de aanschaf van flexibele wolfwerende afrasteringen, het inrichten van beschermde schapenweides of speciale kuddebeschermingshonden. Zo heeft de Schaapskudde Elspeterheide twee Spaanse berghonden van het ras Mastin Espagnol de Trabajo als beschermingshonden aangeschaft die met de kudde gaan werken.

Q-koorts, CL-ziekte en blauwtongvirus

Om de gezondheid van de schapen en de bezoekers te garanderen worden jaarlijks diverse medische kosten gemaakt voor onder andere voor het inenten van de kuddes tegen Q-koorts, die hierdoor onder controle is. Echter nu vormt de CL-ziekte (Caseous lymfadenitis) of builenziekte, die in 2021 is geconstateerd bij een schaapskudde in Nederland, een bedreiging voor de instandhouding van de bijzondere schapenrassen. Deze ziekte komt sinds 1984 voor in Nederland bij geiten en schapen. Voor het noodzakelijke bloedonderzoek bij 411 fokrammen van heideschapen is geen subsidie beschikbaar van het ministerie van LNV of het uitvoeringsbedrijf Royal GD (Gezondheidsdienst voor dieren). Hierdoor komen deze kosten voor eigen rekening van de schapenfokkers en kuddes. De Nederlandse Fokkersvereniging het Drentse heideschaap die het onderzoek coördineert, ondersteunt het Dinamo Fonds dan ook met een bijdrage om de schapenfokkers en kuddes tegemoet te komen in de kosten. Het onderzoek is essentieel om de fokrammen van het zeldzame Drents heideschaap en het Schoonebeeker heideschaap ziektevrij te houden en onderlinge besmetting en verspreiding te voorkomen.

De uitbraak van het blauwtongvirus in 2023 versterkt vormt een nieuwe bedreiging voor het welzijn van de heideschapen zeker doordat er nog geen vaccin beschikbaar is.

Steun voor welzijn heideschapen

In 2023 steunde het Dinamo Fonds totaal 18 schaapskuddes van stichtingen en verenigingen met 92.000 euro. Hiermee werden 6.000 zeldzame heideschapen gesteund, die 13.000 ha aan natuurgebieden in de provincies Fryslân, Drenthe, Overijssel, Gelderland, Noord-Holland en Limburg begrazen.

Overzicht bijdragen 2023 voor welzijn heideschapen:

Drenthe: zes schaapskuddes gesteund met € 29.000. Ze begrazen 5.150 hectare aan natuur -en heidegebieden met 2.521 heideschapen van de rassen Drents heideschaap en Schoonebeker heideschaap.

1. Stichting het Drentse Heideschaap (Ruinen) Dwingelderveld: € 5.000 voor kosten inenting Q-koorts en CL-ziekte, dierenartskosten

2. Stichting Schaapskudde Exloo: € 5.000 voor kosten CL-ziekte, dierenarts, medicijnen en voer

3. Stichting Schaapskudde Westerbork (Orvelte): € 5.000 voor kosten dierenarts, medicijnen en wolfwerende afrastering

4. Stichting Schaapskudde het Stroomdal (Schipborg) Stroomdal Drentsche Aa € 5.000 voor kosten inenting Q-koorts, dierenarts en wolfwerende afrastering

5. Stichting Schaapskooi Balloërveld (Balloe) € 4.000 voor kosten dierenarts, medicijnen en voer

6. Stichting Holtinger Schaapskudde (Havelte) Holtingerveld € 5.000 voor kosten inenting Q-koorts en dierenarts

Overijssel: drie schaapskuddes gesteund met € 15.000 die 1.300 hectare aan natuur -en heidegebieden met 615 heideschapen van het Veluwse heideschaap en het Schoonebeker heideschaap ras;

1. Stichting Schaapskudde Hof van Twente (Markelo): € 5.000 voor kosten CL-ziekte en dierenarts

2. Landschap Overijssel (Dalfsen): Lemelerberg € 5.000 voor kosten dierenarts, inentingen en wolfwerende materialen

3. Stichting Schaapskudde Haaksbergen: € 5.000 voor kosten inenting Q-koorts en dierenarts

Gelderland: zes schaapskuddes gesteund met € 30.000 die 2.541 hectare aan natuur -en heidegebieden begrazen met 1.662 schapen van het Veluwse heideschaap ras;

1. Stichting de Edese Schaapskudde (Ede):€ 5.000 voor kosten dierenarts, medicijnen en voer

2. Stichting Schaapskudde Epe- Heerde (Heerde): € 5.000 voor kosten dierenarts en medicijnen

3. Stichting De Rhedense Schaapskudde (Rheden) Posbank: € 5.000 voor kosten dierenarts en medicijnen

4. Stichting Het Geldersch Landschap & Kasteelen (Arnhem) Loenermark: € 5.000 voor kosten dierenarts en medicijnen

5. Stichting Schaapskudde Gemeente Nunspeet (Nunspeet): € 5.000 voor kosten dierenarts en aanschaf buitenruiven tweede locatie

6. Stichting Schapendrift (Ermelo): € 5.000 voor kosten dierenarts, medicijnen, voer en wolfwerende afrastering

Fryslân: één schaapskudde gesteund met € 5.000 die 535 hectare aan natuur -en heidegebieden op It Mandefjild en Delleboersterheide begrazen met 450 Drentse heideschapen; It Fryske Gea (Olterterp): 5.000 euro voor kosten dierenarts en, medicijnen;

Noord-Holland: één schaapskuddes gesteund met € 5.000 die 2.800 hectare aan natuur -en heidegebieden van het Goois Natuurreservaat begrazen met 400 Drentse heideschapen; Stichting Goois Natuurreservaat (Hilversum): € 5.000 voor wolfwerend stroomschrikdraadapparaat;

Limburg: één schaapskudde gesteund met € 5.000 die 177 hectare aan natuurgebied van de Bemelerberg begrazen met 150 schapen van het Mergellandschaap ras; Het Limburgs Landschap (Lomm): € 5.000 voor kosten dierenarts en wolfwerende afrastering;

En bijdrage Oos Mergelland sjaop (Geulle) fokvereniging voor het Mergellandschaap: € 3.500 voor de aanschaf van een nieuw stamboekregistratiesysteem voor de bedreigde populatie Mergellandschapen die nog maar 2.000 ooien telt. De vereniging wisselt kennis en noodzakelijke informatie uit onder de 70 leden en donateurs waaronder fokkers en kuddes.

Steun voor welzijn heideschapen in 2022

In de eerste helft van 2022 zijn er 15 schaapskudde-stichtingen uit vier provincies geselecteerd die een bijdrage ontvangen voor de gemaakte kosten, zoals dierenartskosten, voer en wolfwerende materialen. Samen met de bijdrage aan het onderzoek naar de CL-ziekte (is € 15.000) is er een totaal bedrag van € 92.000 toegekend in het kader van het welzijn van ruim 4.000 heideschapen.

In de tweede helft van 2022 zijn er nogmaals 10 schaapskudde-stichtingen/verenigingen uit vijf provincies geselecteerd. Er is totaal een bedrag van € 50.000 toegekend in het kader van het welzijn van 3.600 heideschapen.

In 2022 steunde het Dinamo Fonds totaal 25 schaapskuddes van stichtingen en verenigingen met 142.000 euro. Hiermee werden 7.600 zeldzame heideschapen gesteund, die 21.000 ha aan natuurgebieden in de provincies Fryslân, Drenthe, Overijssel, Gelderland, Noord-Brabant en Limburg begrazen.

Overzicht bijdragen najaar 2022 voor welzijn heideschapen:

Drenthe: zes schaapskuddes gesteund met € 30.000. Ze begrazen 6.000 ha aan heide -en natuurgebieden met 1.400 schapen van de rassen Drents heideschaap en Schoonebeker heideschaap.

1. Stichting Schaapskudde het Stroomdal, Schipborg Stroomdal Drentsche Aa € 5.000 voor kosten dierenarts, medicijnen en wolfwerende afrastering

2. Stichting Schaapskooi Balloërveld, Balloe € 5.000 voor kosten dierenarts, medicijnen en voer

3. Stichting Holtinger Schaapskudde, Havelte Holtingerveld € 5.000 voor wolfwerende afrastering

4. Vereniging tot behoud van Natuurmonumenten in Nederland, schaapskudde Achtér 't Zaand op het Dwingelderveld : € 5.000 voor kosten dierenarts, medicijnen en voer

5. Stichting Het Drentse Landschap, schaapskudde Hijlkerveld: € 5.000 voor kosten dierenarts, medicijnen en voer

6. Stichting Het Drentse Landschap, schaapskudde Dolsummerveld: € 5.000 voor kosten dierenarts, medicijnen en voer

Fryslân : één schaapskudde gesteund met € 5.000 die 535 ha aan heide- en natuurgebied op It Mandefjild en Delleboersterheide begrazen met 450 Drentse heideschapen; It Fryske Gea, € 5.000 voor kosten dierenarts, medicijnen en voer

Overijssel: één schaapskudde gesteund met € 5.000 die 200 ha aan heidegebied van de Lemelerberg begrazen met 265 schapen van het Veluwse heideschaap ras; Landschap Overijssel: € 5.000 voor kosten dierenarts, medicijnen en voer

Gelderland: één schaapskuddes gesteund met € 5.000 die 250 ha aan heidegebied van de Loenermark begrazen met 330 schapen van het Veluwse heideschaap ras; Het Geldersch Landschap & Kasteelen: € 5.000 voor kosten dierenarts, medicijnen en voer

Limburg : één schaapskudde gesteund met € 5.000 die 177 ha aan natuurgebied van de Bemelerberg begrazen met 150 schapen van het Mergellandschaap ras; Het Limburgs Landschap : € 5.000 voor kosten dierenarts en wolfwerende afrastering

Overzicht bijdragen voorjaar 2022 voor welzijn heideschapen:

Drenthe: vier schaapskuddes gesteund met € 17.500. Ze begrazen 4.200 hectare aan heide -en natuurgebieden met 1.300 schapen van de rassen Drents heideschaap en Schoonebeker heideschaap.

1. Stichting het Drentse Heideschaap (Ruinen): € 5.000 voor kosten inenting Q-koorts, dierenartskosten en medicijnen

2. Vereniging De Schaapskudde Gasselte e.o.: € 2.500 voor kosten dierenarts, medicijnen en wolfwerende afrastering

3. Stichting Schaapskudde Exloo: € 5.000 voor kosten dierenarts, medicijnen en voer

4. Stichting Schaapskudde Westerbork (Orvelte): € 5.000 voor kosten dierenarts, medicijnen en voer

Overijssel: drie schaapskuddes gesteund met € 15.000 die 4.600 hectare heide- en natuurgebieden begrazen met 250 schapen van het Drents heideschaap en het Schoonebeker heideschaap ras;

1. Stichting Schaapskudde Haaksbergen: € 5.000 voor kosten dierenarts, medicijnen en voer

2. Stichting Schaapskudde Sallandse Heuvelrug (Haarle): € 5.000 voor kosten dierenarts, medicijnen en wolfwerende afrastering

3. Stichting Schaapskudde Hof van Twente (Markelo): € 5.000 voor kosten dierenarts en medicijnen

Gelderland: zes schaapskuddes gesteund met € 33.000 die 3.841 hectare aan natuur -en heidegebieden begrazen met 2.000 schapen van het Veluwse heideschaap ras;

1. Stichting Edese Schaapskudde: € 5.000 voor kosten dierenarts, medicijnen en voer

2. Stichting Schaapskudde Epe- Heerde: € 3.000 voor kosten dierenarts en medicijnen

3. Stichting De Rhedense Schaapskudde: € 5.000 voor kosten dierenarts, medicijnen, voer en wolvennetten

4. Stichting Landschapskudde Oost Achterhoek (Winterswijk): € 5.000 voor kosten dierenarts, medicijnen, voer en € 5.000 voor nieuwbouw schaapskooi

5. Stichting Schaapskudde Gemeente Nunspeet: € 5.000 voor kosten dierenarts, medicijnen en aanschaf twee kuddebeschermingshonden

6. Stichting Schapendrift (Ermelo): € 5.000 voor kosten dierenarts, medicijnen, voer en wolfwerende afrastering

Noord-Brabant: twee schaapskuddes gesteund met € 7.975 die 1.400 hectare aan natuur -en heidegebieden begrazen met 400 schapen van het Kempische-, Drents-, Schoonebeker- en Veluws heideschaap ras;

1. Stichting Schaapskooi Schijndel: € 5.000 voor kosten dierenarts, medicijnen en wolfwerende afrastering

2. Stichting Schaapskudde Groote Heide (Valkenswaard): € 2.975 voor kosten wolfwerende afrastering

Bijdrage onderzoek CL-ziekte: Gesteund met € 15.000voor het bloedonderzoek onder 411 fokrammen van het Drents heideschaap en het Schoonebeker heideschaap. De Nederlandse Fokkersvereniging het Drentse Heideschaap coördineert het onderzoek en zet zich verder in voor het bevorderen van de instandhouding en de fokkerij van het oude type Drents Heideschaap en de Schoonebeeker die een groep van 6.000 schappen vormt. De vereniging wisselt kennis en noodzakelijke informatie uit onder de 250 leden en donateurs waaronder fokkers en kuddes.

In de komende tijd gaan we ons verder inzetten om verschillende initiatieven te stimuleren die het draagvlak van kuddes met de zeldzame heideschapen versterken en de schaapskudde-stichtingen een impuls te geven om de vele uitdagingen het hoofd te bieden.