De heidekoe bij de horens gevat: 33.500 euro voor onderzoek en welzijn van zeldzame populatie heidekoeien

Het Dinamo Fonds steunt zes projecten met een totale bijdrage van 33.500 euro voor de versterking van de populatie, de inzet als natuurgrazer en het welzijn van de zeldzame heidekoe in Nederland. Dit historische runderras is bezig met een comeback in Nederland na het uitsterven van het ras in de vorige eeuw.

Kudde heidekoeien van Schaapskudde Het Stroomdal Drentse Aa te Schipborg, foto Julie Teunen Schaapskudde Het Stroomdal

Zo steunt het fonds het Centrum voor Genetische Bronnen Nederland & Wageningen Livestock Research (CGN) van Wageningen University & Research (WUR) met 10.000 euro voor onderzoek naar de Nederlandse populatie heidekoeien. Met als doel om van zoveel mogelijk heidekoeien DNA te verzamelen en de genetische diversiteit in kaart te brengen. Daarnaast is 23.500 euro toegekend voor welzijn en beheer van zeven heidekoeienkuddes die in vier provincies 3.000 hectare natuur -en heidegebieden begrazen en de stikstofschade bestrijden en de biodiversiteit versterken.

Kudde heidekoeien op Landgoed De Hamert te Wellerlooi, foto Henk Heijligers Limburgs Landschap

De heiderunderen waren eeuwenlang op de schrale zandgronden in het oosten van Nederland te vinden. Het aantal runderen dat een boer bezat was gering aangezien er weinig grasland was. Net zoals het voor de heideschapen gebruikelijk was, werden de heidekoeien als gezamenlijke dorpskudde gehoed door een koeherder die ze in bermen langs wegen, op geoogste akkers en op de heidevelden liet grazen. Door het beperkte voedselaanbod waren de heiderunderen in vergelijking met de andere runderrassen zeer klein van bouw en hadden ze een kenmerkende reeachtige kop met grote ogen. Ze speelden een essentiële rol in het leven van kleine (keuter)boeren door te voorzien in melk, mest en vlees. De heidekoeien werden ook wel Heidesnikken, Heidepinnen, Bergvee of Heidepoepen genoemd en ze zijn waarschijnlijk eind jaren 30 van de vorige eeuw als ras uitgestorven doordat ze voor melkveerunderen werden vervangen.

Kudde heidekoeien met koeienherder bij Zeegse (Dr.) 1920-1940 glasnegatief Jacob Meier, collectie Drents Archief

Comeback van de heidekoe in Nederland

Dankzij het Geldersch Landschap & Kasteelen is sinds 2006 de heidekoe weer in Nederland met de introductie van een heidekoeienras uit Jutland (Denemarken) die genetische verwant zijn aan de uitgestorven Nederlandse heiderund. Dit kleine schrale runderras is zeer geschikt voor extensieve begrazing in natuurgebieden en sinds 2006 is de heidekoe bezig met een comeback in Nederland als ideale natuurgrazer. Dankzij een aantal toegewijde fokkers zijn er nu ongeveer 150 dieren verdeeld over 10 tot 15 kuddes. Echter met rond de 100 geregistreerde vrouwelijke fokdieren in Nederland is het een grote uitdaging om de heidekoe als ‘eigen’ populatie te onderhouden en is de opzet van een duurzaam fokprogramma nodig.

Heidekoeien Wekeromse Zand te Wekerom, foto Ciska van Genugten Geldersch Landschap & Kasteelen

DNA Onbekend: haaronderzoek van ruim 100 heiderunderen

Het CGN startte in 2021 al een onderzoek naar de afstamming en genetische diversiteit binnen twee kuddes heidekoeien in Nederland. “Gezien de hoge verwantschappen tussen de dieren is DNA-informatie essentieel om de genetische diversiteit goed in kaart te brengen en te gebruiken bij het opzetten van een fokprogramma”, aldus onderzoeker Mira Schoon. Het CGN voert deze analyses uit voor landbouwhuisdierenrasssen populaties. De genetische analyses die met het haarmonsters van de geherintroduceerde heiderunderen als DNA-materiaal gedaan kunnen worden zijn erg waardevol voor kleine rassen, maar dit genotyperen is wel kostbaar. “Deze kosten zijn juist voor de rasorganisaties van zeldzame rassen moeilijk te dragen, daarom is de ondersteuning van het Dinamo Fonds cruciaal in het mogelijk maken van dit onderzoek”, zegt Annemiek Rattink Hoofd Cluster Dier (CGN). Dankzij de financiering van het fonds kon het CGN een grote oproep doen onder veehouders en herders en zijn er haarmonsters van 100 Heiderunderen van negen verschillende kuddes verzameld en met deze informatie kan vervolgens een duurzaam fokprogramma opgezet worden.

Kudde heidekoeien in wintervacht in weiland in Mantinge van F. van der Zwaag, foto F. van der Zwaag

Natuurgrazers bij uitstek

Heidekoeien zijn van oudsher zeer goede natuurgrazers en ze zijn zeer effectief om de jonge aanwas van bomen en struiken plus de grassen die door de stikstofaantasting versnelt groeien in natuur -en heidegebieden te bestrijden. Heidekoeien zijn anders dan gangbare melkkoeien en zijn te vergelijken met de in de natuur levende zoogdieren zoals reeën, hazen of eekhoorns en worden geheel onderdeel van het natuurlijk systeem. En doordat ze winterhard zijn, kunnen ze gedurende alle seizoenen buiten blijven lopen en zelf hun voedsel zoeken in de gebieden.

Kudde heidekoeien van Landschap Overijssel in heidegebied Manderheide te Tubbergen, foto Dinamo Fonds

Aan vijf beheerders, die met 77 heidekoeien 3.000 hectare aan natuur -en heidegebieden begrazen, heeft het Dinamo Fonds 23.500 euro toegekend voor de welzijnskosten van de runderen zoals voor inentingen, dierenarts, voer en andere maatregelen. De kuddes van het Geldersch Landschap & Kasteelen, Het Limburgs Landschap, Landschap Overijssel en in Drenthe zijn Schaapskudde Het Stroomdal en veehouder Van der Zwaag gesteund. “Met het selecteren van deze projecten wordt de populatie heidekoeien als bijzonder ras versterkt en de inzet van de heidekoe in ons cultuurlandschap gestimuleerd, zodat op termijn deze historische natuurgrazer de plaats in kan nemen van de Schotse hooglander of het Galloway rund”, aldus Henk Atze Dijkstra, directeur van het Dinamo Fonds.

Heidekoe nr. 5862 van heidekoeienkudde van Landschap Overijssel in heidegebied Manderheide te Tubbergen, foto Dinamo Fonds

Elk steunt jaar steunt het Dinamo Fonds projectenaanvragen voor het welzijn en behoud van oude zeldzame huisdierrassen. Daarnaast investeert het ook in pragmatische onderzoeken die actief bijdragen aan de versterking van de gezondheid van de bijzondere oude huisdierenrassen.