100.000 euro voor het behoud van acht historische eendenkooien in vier provincies
Het Dinamo Fonds heeft in de afgelopen anderhalf jaar een bedrag van 100.000 euro geïnvesteerd in het herstel en behoud van acht historische eendenkooien in de provincies; Groningen, Zuid-Holland, Gelderland en Zeeland. Recent is de achtste bijdrage toegekend voor het herstel van een eendenkooi op Zuid-Beveland. Het fonds legt hiermee de focus op het herstellen en bewaren van deze bijzondere oude elementen in ons cultuurlandschap, waarvan Nederland er nog 118 telt.
Herstelwerkzaamheden aan de vangpiijp van eendenkooi Batenburg, foto Het Geldersch Landschap & Kasteelen
De eendenkooien geven elk jaar plaats aan vele smienten, slobeenden, krakeenden, talingen, wilde eenden etc. die er een goede overwinterplek of rustplek vinden tijdens hun winterdoortocht. En ze zijn, met hun omliggende begroeiing van bomen en met hun bijzondere flora en fauna een oase van biodiversiteit in het landschap.
Sminten en slobeenden gezien vanuit de kijkhut op de kooiplas van eendenkooi Bakkerswaal, foto Dinamo Fonds
Oeroude lokjacht
Nederland is van oudsher als groot deltagebied met zoet rivierwater een ideaal gebied voor duizenden trekvogels. De overdaad aan watervogels, vanaf de herfst tot aan het voorjaar, bracht onze voorouders op het idee om de trekvogels te gaan lokken en te vangen. Zo kon men in de wintermaanden het tekort aan vlees op het menu aanvullen. Al in de middeleeuwen werden langs rivieren via slootjes met overspannen boognetten vogels gevangen. En vanaf de 14de eeuw worden de eerste eendenkooien aangelegd zoals we deze nu in Nederland kennen; een waterplas (kooiplas) met een omliggend bos (kooibos) en taps toelopende smalle vangslootjes (vangpijpen) die met netten zijn overspannen.
De vangpijp van eendenkooi Batenburg, foto Het Geldersch Landschap & Kasteelen
Eenden niet meer de pijp uit
Vele watervogels zijn in de loop van de eeuwen met de eendenkooien gelokt waarna ze in de vangpijpen hun dood tegemoet gingen. De uitdrukking ‘de pijp uitgaan’ synoniem voor doodgaan is afgeleid van de wilde eenden die niet levend uit de vangpijp kwamen en als eendenbout eindigden. Gelukkig is dit tegenwoordig niet meer het geval en worden veel kooien ingezet om eenden te vangen en te ringen voor onderzoek dat de Werkgroep Ringwerk Eendenkooien Nederland (WREN) van de Kooikersvereniging begeleid. Het Dinamo Fonds steunt de 25 vrijwillige kooikers en ringers met 6.000 euro om in de komende tijd materialen voor het ringen aan te schaffen en hulpmiddelen die nodig zijn bij het ringwerk en het organiseren van instructie- en certificeringsbijeenkomsten. Zo kan men meer eendenkooien te betrekken en kooikers gaan opleiden om trekvogels te wegen, op te meten en te ringen. Met de gegevens kan wetenschappelijk onderzoek worden gedaan naar de migratie van eenden en naar vogelziektes.
Eendenkooi Nieuw Onrust met kooiker Johannes Straat samen met zijn hond Hiske, foto het Groninger Landschap
Herstelprojecten
In Zuid-Holland steunt het fonds met 43.000 euro vier eendenkooien van het Zuid-Hollands Landschap. Zo is de aankoop van hun zevende eendenkooi, de Roodnat-kooi in Oud-Alblas, met 25.000 euro gesteund. Deze complete en nog functionerende eendenkooi met kooikershuisje, boomgaard, kooibos en hooiland vormt een uniek stukje cultuurlandschap van ruim zes hectare met een hoge natuurwaarde. Nog eens drie andere oude eendenkooien; Bakkerswaal (sinds 1585) te Lekkerkerk, Nooitgedacht en Kooilust te Berkenwoude zijn met 18.000 euro gesteund voor het herstel van rietschermen en het snoeien van essenbomen. De kooibossen zijn door de Essentaksterfte aangetast, die door een schimmel afkomstig uit Azië wordt veroorzaakt. Hierdoor moeten niet vitale bomen verwijderd worden om toekomstige schade te voorkomen.
Eendenkooi-Nieuw-Onrust, foto Andries de la Lande-Cremer, Het Groninger Landschap
In Groningen wordt met 25.000 euro de eendenkooi Nieuw Onrust in de Westpolder van het Marne-gebied herstelt. Deze kooi uit 1898 van het Groninger Landschap is één van de twee overgebleven eendenkooien in Groningen. De werkzaamheden betreffen hier ook het snoeien van aangetaste essenbomen en het herstellen van het makhok, een hok waarin vroeger de eenden werden gehouden om ze tam of mak te maken.
Herstelwerkzaamheden aan de vangpiijp van eendenkooi Regulieren in Culemborg, foto Het Geldersch Landschap & Kasteelen
In Gelderland is het Geldersch Landschap & Kasteelen volop bezig met het herstellen van twee eendenkooien in het rivierengebied; eendenkooi Batenburg bij de ruïne van kasteel Batenburg in het Land van Maas en Waal en eendenkooi Regulieren in Culemborg. Met de bijdrage van 22.000 euro worden de vangpijpen herstelt en worden er nieuwe bomen geplant vanwege de Essentakkensterfte. Bijzonder is dat eendenkooi Batenburg nog geheel in originele staat is en actief wordt ingezet voor het ringen van trekvogels.
Herstelwerkzaamheden aan de vangpiijp van eendenkooi Batenburg, foto Het Geldersch Landschap & Kasteelen
De eendenkooi Sint Philipsland op Zuid-Beveland, in bezit van Het Zeeuwse Landschap, is één van vier nog intact zijnde eendenkooien in de provincie Zeeland. De kooi uit 1882 werd zelf met koninklijke goedkeuring van Koning Willem III aangelegd. De eendenkooi bevindt zich in een vogelrijk gebied van 11,5 hectare en wordt beheerd door kooiker Annet de Ruyter. Het Dinamo Fonds draagt 4.000 euro bij in de materiaalkosten voor het herstelwerk van de vangpijp, de rietschermen en in de aanschafkosten van broedkorven. De werkzaamheden worden net als bij de andere eendenkooien met extra inzet van vrijwilligers uitgevoerd.
Eendenkooi Sint Philipsland, foto Het Zeeuwse Landschap
Door het ondersteunen van deze projecten kunnen eendenkooien als cultuurhistorische natuur -en vogelgebieden behouden blijven in ons cultuurlandschap, samen met het oude kooikersambacht en het zeldzame hondenras het Nederlands Kooikerhondje. In het komende jaar zet het Dinamo Fonds zich wederom in om deze unieke bakens in het landschap te behouden en is 100.000 euro beschikbaar voor herstelprojecten.