Zorg voor de kudde -
zorg voor de natuur
Interview met schaapherder Daphne van Zomeren
Daphne van Zomeren is een gepassioneerde schaapherder die sinds 2017 de Elspeter Heide hoedt. Met jarenlange ervaring bij verschillende kuddes, zoals die van het Goois Natuurreservaat en de Amsterdamse Waterleidingduinen, is zij een expert in haar vak. Sinds begin 2024 is haar partner, Marc Baars, officieel haar collega, wat hen een echt herderspaar maakt.
Ooit was Daphne grafisch ontwerper, en dat is terug te zien. Via Instagram neemt ze volgers mee in het dagelijkse leven van de kudde en de schoonheid van de natuur. Maar het leven van een schaapherder is allesbehalve simpel. De ups en downs zijn te vergelijken met een soap, waar geen aflevering hetzelfde is. Door de impact van het blauwtongvirus, wolfwerende maatregelen en de gevolgen van klimaatverandering, zoals warmere winters en een toename van gevaarlijke insecten, blijft het een uitdaging.
In dit interview duiken we in Daphne’s passie voor het herdersleven, haar samenwerking met de natuur en haar ervaring met het Dinamo Fonds.
Wat drijft je en wat krijg je er voor terug?
“Mijn grote liefde voor de natuur en het samen werken met dieren is voor mij de belangrijkste drijfveer. Het vertrouwen dat de kudde heeft, de honden die ik maar aan hoef te kijken en mij begrijpen, dat is onbetaalbaar.
Sinds de wolf zijn intrede heeft gedaan in ons gebied, kregen we mede dankzij steun van het Dinamo Fonds de mogelijkheid om kuddebeschermingshonden in te zetten. Dat heeft echt een nieuwe dimensie toegevoegd aan ons werk. Als ik zie waar we nu staan en hoe deze honden functioneren, voel ik zoveel trots. Het is bijzonder om met ze te mogen werken en om te zien hoe sterk de band is die we met elkaar hebben opgebouwd. Ze leven echt ín de kudde, zijn er een natuurlijk onderdeel van geworden. Inmiddels hebben ze de kudde al zeven keer weten te beschermen tegen een naderende wolf – en dat terwijl we gewoon met de schapen op de hei liepen. Dat zijn spannende momenten, maar telkens weer verwonder ik me over hoe instinctief en toegewijd ze hun werk doen. Op zulke momenten denk ik alleen maar: wat bijzonder dat ik dit mag meemaken.”
Hoe houd je je staande inzake alle ontwikkelingen en bedreigingen betreffende de kudde?
“Ja, dat is de afgelopen 3 jaar best wel vaak door m’n hoofd gegaan. Hoe doe ik dat… Er gebeurde zoveel tegelijkertijd wat een enorme impact had. Blauwtong, de komst van de wolf en de steeds slechtere staat van de heide. Soms voelde het alsof ik alleen nog maar bezig was met zieke schapen en het draaiende houden van alles. Machteloosheid overheerste, vooral in de eerste blauwtongperiode. In totaal zijn 145 schapen ziek geworden en 14 hebben het helaas niet overleefd. Elk schaap is mij even dierbaar. Je merkt direct het effect op de kudde wanneer een schaap ziek is en er niet is. Sommige hebben een leidersrol en de hele kudde is van slag als een van hen wegvalt.
Toch waren er steeds die kleine lichtpuntjes: de schapen, de honden, de natuur... én de mensen om ons heen.”
Wat voor een band heb je met de schapen en honden?
“Ze betekenen alles voor me, en ik heb een diepe band met ze. Ik ken de schapen stuk voor stuk – hun karakters, hun gewoontes. Voor mij is het belangrijk dat de kudde een afspiegeling is van alle leeftijden, als één grote familie. De oudere dieren kennen de hei, weten waar ze moeten grazen, begrijpen de onderlinge verhoudingen in de kudde en herkennen de roep van de herder. De lammeren volgen hen vanzelf; daar hoef je nauwelijks naar om te kijken.
Onze vijf border collies wonen gewoon bij ons in huis – we zouden niet zonder ze kunnen. Ze zijn onze maatjes, zowel thuis als tijdens het werk. Zonder hen ben ik geen herder. We doen dit samen, ook met de kuddebeschermingshonden erbij. Die zijn er nu drie jaar, en ik kan me het werk zonder hen eigenlijk niet meer voorstellen. Sterker nog: zonder hen zou de kudde niet eens meer kunnen grazen op de heide, nu de wolf zich hier heeft gevestigd. Dat besef is groot. Ik ben ontzettend dol op ze, en de band die we hebben is ijzersterk.
We zijn net een weekje op vakantie geweest – iets wat niet vanzelfsprekend is. Het was eigenlijk drie jaar geleden dat we voor het laatst echt weg waren. Ik ben heel graag bij de kudde, en het is voor mij moeilijk om afstand te nemen, zeker in heftige periodes zoals tijdens de blauwtonguitbraak. Ik voel me enorm verantwoordelijk. Maar tegelijkertijd is het zó belangrijk om af en toe even los te komen – of dat nu een vakantie is of een cursus. Het helpt om met frisse ogen te kijken en je blik te verbreden. Dat vind ik essentieel, want ons vak is constant in beweging.”
Wat betekent de bijdrage van het Dinamo Fonds voor je?
“Mede dankzij steun van het Dinamo Fonds konden we kuddebeschermingshonden inzetten. Dat gaf ons niet alleen veiligheid, maar ook hoop. Het voegt een nieuwe dimensie toe aan het herderschap. Waar bordercollies vooral gericht zijn op het opdrijven, bijeenhouden en gehoorzamen op commando, hebben deze honden — twee teefjes van het ras Mastín Español de Trabajo — een heel andere rol. Zij leven voltijds in de kudde, opereren volledig zelfstandig, reageren niet op commando’s en beschermen de schapen op basis van hun instinct.
Het is bijzonder om met zulke dieren samen te werken. Voor mij is het belangrijk om een band met ze op te bouwen. Op dit moment lopen ze nog aan de lijn met mij mee, terwijl we toewerken naar het moment waarop zij de kudde echt als hun familie gaan zien. Dan zullen ze uit zichzelf terugkeren naar de schapen en hen als vanzelf verdedigen. Elke dag groeit ons onderlinge vertrouwen. Om hun focus op de schapen te houden, is het essentieel dat ze niet afgeleid worden door menselijk contact. Daarom mogen deze honden nooit geaaid worden door bezoekers. De relatie tussen de schapen en de honden groeit ook, al moest het initiatief wel vanuit een paar nieuwsgierige schapen komen. De honden reageerden positief en ze gaan vriendelijk en sociaal met hen om.
Ook de financiële steun van het fonds helpt ons enorm – bijvoorbeeld bij praktische zaken als nieuwe ruiven, die het werk letterlijk lichter maken. Maar er is meer nodig. De druk op de kudde neemt toe, de ongezonde heidebodem met een teveel aan stikstof tast ook het immuunsysteem van de schapen aan. Door de ziektes stijgen de medische onkosten elk jaar en met de vele extra uren voor verzorging en bescherming wordt de jaarbegroting steeds krapper.”
Je organiseert ook workshops om wol te bewerken. Ervaar jij dat mensen Nederlands wol herontdekken?
“Ja, je ziet steeds meer mensen wol ontdekken en dat is heel goed. Het is zo’n mooi product, dat wil je niet weggooien. We zoeken de wol uit op ons scheerfeest en verkopen het via onze webshop. Dat is een mooie extra inkomsten bron. En wordt mogelijk gemaakt door hulp van vrijwilligers.
Sinds kort hebben we ook een nieuw product ‘Lopen op wolletjes’ wol dat je tussen de tenen kunt stoppen om blaren te voorkomen of om pijnlijke plekken te verzachten. Dat is superleuk om te maken en eigenlijk bruis ik van ideeën wat dat betreft, maar ik kan daarin niet alles tegelijk, de tijd is schaars. Deze extra dingen kunnen we ook alleen doen met hulp van vrijwilligers.”
Hoe zie je de toekomst?
“Op dit moment kijk ik niet al te ver vooruit. Er moet nog behoorlijk wat gebeuren om ons werk écht toekomstbestendig te maken – en die zorgen zie ik eigenlijk bij alle schaapskuddes terug.
Wij willen juist bouwen aan een sterke, gezonde kudde. Eén die zo min mogelijk afhankelijk is van antibiotica en ontwormingsmiddelen. Daarom werken we aan natuurlijke oplossingen: zoals kruidenrijke ‘apotheekweitjes’ waarin schapen zelf hun medicatie kunnen zoeken en eten. Dat vraagt kennis, tijd en middelen – maar het is essentieel voor een duurzame toekomst.
Het herdersvak is al lang geen romantisch plaatje meer van een herder onder een boom. Het is serieus en hard werken voor het natuurbeheer, dat investering en erkenning verdient. Wij kunnen écht iets betekenen voor de natuur. En dat moet gezien worden.”
Daphne beheert de schaapskudde Elspeter Heide die bestaat uit ongeveer 200 schapen van het zeldzame huisdierras Veluws heideschaap. Ze begrazen hiermee 8 uur per dag de Elspeter Heide tussen Elspeet en Vierhouten. Er is een enthousiaste groep vrijwilligers die het hele jaar meehelpt zoals in de lammerperiode, bij hand- en spandiensten rondom de schaapskooi en bij evenementen en activiteiten. Lijkt dit jou ook leuk? Dan kan je via de website contact met Daphne op nemen.
Website: Schaapskudde Elspeter Heide
Alle foto’s op deze pagina zijn gemaakt door Marc Baars - die ook herder bij de kudde is.
Red de HEIDE & Red de WOL
Schapen zijn echte natuurbeheerders! Ze houden de heide open, bevorderen biodiversiteit en verminderen CO₂. Maar wist je dat hun wol vaak wordt weggegooid? Wol is tegenwoordig een afvalproduct.
Zonde, want deze natuurlijke grondstof heeft enorme waarde! Veel schaapskudde-stichtingen kampen al met financiële moeilijkheden door stijgende kosten voor dierverzorging, veterinaire zorg en afgenomen subsidies. Zonder extra steun dreigen veel kuddes te verdwijnen.